گروه نرم افزاری آسمان

پيشگفتار


نگاهى بر زندگى نويسنده كتاب كافى

براى اينكه نگاهى با بصيرت ، بيشتر اين كتاب را مطالعه كنيم ، لازم است در اين مقدمه به امور زير توجه شود:
مؤ لف و نويسنده كتاب ارزشمند (كافى ) (كه شامل اصول كافى در دو جلد، و فروع كافى در پنج جلد، و روضه كافى در يك جلد است ) عالم و محدث كبير قرن دوم و سوم ، ثقه الاسلام ابوجعفر، محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى رازى (ره ) است .
اين عالم بزرگ در قرن دوم و هجرى در روستاى (كلين ) (بر وزن حسين ) ديده به جهان گشود، اين روستا هم اكنون ، معروف است و در 38 كيلومترى جنوب غربى شهر رى مى باشد، و حدود پنج كيلومتر با جاده قم ، فاصله دارد، مقبره پدرش (شيخ يعقوب كلينى ) (ره ) در همين روستا است .
از اين روستا، فقهاء و محدثين بزرگى برخاسته اند كه از جمله آنها محمد بن يعقوب كلينى (مؤ لف كتاب كافى )، و دائى او مرحوم (علان ) مى باشند، مرحوم مى باشند، مرحوم كلينى در روستاى كلين مى زيست ، و به شهر رى رفت و آمد مى كرد، و به عنوان شيخ و پيشواى شيعيان ، شناخته مى شد و سپس به بغداد، مسافرت كرد و در آنجا به تدريس و فتوا اشتغال داشت .
سال تولد مرحوم كلينى ، معلوم نيست ، ولى در سال وفات او بعضى گويند در سال 329 ه .ق بوده و بعضى سال 328 و سال 330 را ذكر كرده اند.
جالب توجه اينكه : مرحوم كلينى (ره ) در عصر نواب خاص حضرت ولى عصر (عج )(1) مى زيست .
و نظر به اينكه : رحلت آخرين نايب خاص امام زمان (عج ) يعنى (على بن محمد سميرى ) در شعبان سال 329 ه .ق بوده است ، بدست مى آيد كه مرحوم كلينى (ره ) همان سال يا يك سال قبل يا بعد، از دنيا رفته ، بنابراين كتاب كافى (اصول و فروغ و روضه ) را در عصر نواب اربعه نوشته است ، و به نظر مى رسد كتاب كافى را توسط نايبان خاص امام عصر(عج )بر آن حضرت ، عرضه كرده باشد، و به نقل بعضى ، آن حضرت فرموده : الكافى كاف لشيعتنا: (كتاب كافى براى شيعيان ما كافى است .)
سال تاءليف كتاب كافى ، معلوم نيست ، ولى نقل شده كه اين كتاب در طول بيست سال ، تحرير يافته است .
مرقد شريف مرحوم كلينى ، در باب الكوفه بغداد است ، و هم اكنون در جانب شرقى دجله كرخ رود قرار گرفته و بين سنى و شيعه شهرت دارد، و محل زيارت شيعيان و ساير مسلمانان مى باشد.
مرحوم كلينى (ره ) غير از كافى ، تاءليفات ديگرى نيز داشته است ، و شاگردان برجسته اى از مكتب او برخاستند.
در شاءن و مقام او علماى بزرگ ، سخنانى گفته اند، و او را به عنوان امين اسلام ، راهنماى اعلام ، پيشتاز علماى پيشين ، و مورد اطمينان و اتفاق همگان ، ياد كرده اند.
عالم بزرگ محمد تقى مجلسى (ره ) در شاءن او مى گويد:
(حق اين است كه در ميان علماى شيعه مانند كلينى نيامده است و هر كه در رواياتى كه او نقل كرده و تنظيم نموده ، دقت كند، در مى يابد كه او از جانب خداوند، مورد تاءييد بوده است .)
دانشمند معروف اهل تسنن ، ابن اثير در شاءن او مى گويد:
(مرحوم كلينى به شيعيان دوازده امامى ، در قرن سوم ، زندگى تازه اى بخشيد، و عالم و پيشواى مشهور در آن مذهب است ).
و علامه مجلسى (ره ) مى گويد: (مرحوم كلينى شيخ راستين ، مورد اطمينان اسلام ، مورد قبول طوائف مختلف مردم ، مورد ستايش شيعه و سنى مى باشد).
نجاشى مى گويد: (او در زمان خود، شيخ و پيشواى شيعه در درى بود، و حديث را از همه بيشتر، ضبط كرده ، و بيشتر از همه ، مورد اعتماد است ).(2)
شيخ كلينى ، مجدد مذهب در قرن سوم
در ميان مسلمانان و تاريخ نگاران اسلام ، مشهور است كه : (خداوند متعال ، براى تجديد حيات آئين ناب اسلام ، در سرآغاز هر قرنى يك شخصيت برجسته اى را بر مى انگيزد، تا وحدت و قدرت و شكوه و غناى فرهنگ اسلام را در سطح عميق و وسيعى ، تحت پرچم شكوهمند اسلام ، آشكار سازد و او را به عنوان (مجدد مذهب ) (تجديد كننده اسلام در آن قرن ) نام مى برند، از نظر تاريخ نويسان شيعه دوازده امامى ، مجدد مذهب اماميه ، در آغاز قرن اول هجرت ، حضرت امام باقر(ع )بود، و در آغاز قرن دوم هجرت ، حضرت امام رضا(ع ) بود، و در آغاز قرن سوم ، ثقه الاسلام محمد بن يعقوب (معروف به شيخ كلينى ) بوده است ... و در آغاز قرن 13 هجرت آيت الله العظمى (وحيد بهبهانى ) (متوفى 1205) بود، و در آغاز قرن چهاردهم ، آيت الله العظمى سيد محمد حسن شيرازى ، معروف به (ميرزاى شيرازى ) (ره ) (متوفى 1312 ه .ق ) بود.
و در آغاز قرن پانزدهم ، مجدد مذهب ، حضرت امام خمينى (ره ) بوده است .
بنابراين ، از اين رهگذر نيز به مقام بزرگ صاحب كتاب كافى ، ثقفة الاسلام محمدبن يعقوب كلينى (ره ) پى مى بريم ، كه پس از امامان معصوم (ع ) نخستين مجدد مذهب در تاريخ تشيع بوده است .
عظمت كتاب كافى از جهات مختلف
كتاب كافى ، بعد از قران و نهج البلاغه و صحيفه سجاديه ، از شريفترين ، معتبرترين ، منظمترين ، و كاملترين و جامعترين كتب اسلامى است و از جهات گوناگون مانند: اعتبار، محتوا، سبقت ، نظم و فن كتابت و... و از امتياز بسيار بالايى برخوردار مى باشد، و حتى از مدارك نهج البلاغه مى باشد.
علماى بزرگ از صدر تاكنون ، با عاليترين تعبيرات ، از اين كتاب شريف ، ياد كرده اند:
عالم بزرگ ، شيخ مفيد (متوفى 413 ه .ق ) مى گويد:
(كتاب كافى در رديف با عظمت ترين كتب شيعه ، و سودمندترين آنها است .)
شهيد اول (صاحب لمعه ) مى گويد: (كتاب كافى در علم حديث است ، و علماى شيعه دوازده امامى ، مانندش را ننوشته اند.)
شهيد ثانى (صاحب شرح لمعه ) مى گويد: كتاب كافى سرچشمه زلال و صافى است كه به جان خودم ، هيچ نويسنده اى نظيرش را تحرير ننموده ، و بيانگر عظمت مقام مرحوم كلينى است .)
علامه مجلسى (ره ) مى گويد: (كتاب كافى ، اصول ريشه هاى اسلام را، بهتر از همه كتب ، ثبت و جمع كرده ، و نيكوترين و عظيمترين تاءليفات فرقه ناجيه (شيعه دوازده امامى )مى باشد.)
علامه فيض كاشانى (ره ) مى گويد: (كتاب كافى ، شريفترين و كاملترين و جامعترين كتب است ، زيرا كه در ميان آنها در بر گيرنده اصول اسلام و خالى از عيب و زوائد است )(3)
از مجموع گفتار علماى بزرگ در شان كتاب كافى ، و با دقت و مطالعه در كتاب كافى ، بدست مى آيد كه اين كتاب از جهات گوناگون داراى امتيازات است :
از جهت اعتباز؛ در عالى ترين سطح اعتبار است ، به گونه اى كه عالم بزرگ (سيد بن طاووس ) مى گويد: معاصر بودن مرحوم كلينى (ره ) با نواب خاص امام زمان (عج )، براى ما راهى باز مى كند كه نوشتجات او تواءم با حقيقت بدانيم .
از جهت محتوا؛ اين كتاب شامل 16119 حديث است ، و طبق شمارش ‍ دقيق بعضى از بزرگان ، شامل 15176 حديث مى باشد، كه اگر آن را با شش ‍ كتاب صحيح اهل تسنن (صحاح سته ) مقايسه كنيم ، بيش از دو برابر آن شش كتاب ، داراى حديث است ، ابن تيميه (يكى از دانشمندان معروف اهل تسنن ) مى گويد: (مجموع احاديث صحيح بخارى و صحيح مسلم از هفت هزار كمتر است .)
و از نظر كيفيت ، احاديث كتاب كافى در اصول عقائد و فروغ و اخلاقيات و همه ابعاد مختلف اسلامى ، در حد اعلا قرار گرفته ، چنانكه بر صاحب نظران پوشيده نيست .
از جهت سبقت و قدمت ، چنانكه وقدمت ، چنانكه گفتيم ، كتاب كافى در اواخر قرن دوم و اوائل قرن سوم نوشته شده ، و نزديكترين كتب و متون شيعه دوازده امامى ، به امامان معصوم (عليهم السلام ) است ، زيرا (كتب اربعه ) (كافى ، من لايحضره الفقيه ، استبصار و تهذيب ) كه متون اصلى احاديث مذهب تشيع است ، از قديمترين كتابهاى شيعه مى باشد، و در ميان آنها، كتاب كافى از سه كتاب مذكور مقدمتر نوشته شده است .(4) و از نظم و ترتيب و تبويب ، نيز اين كتاب از بهترين اسلوب تدوين برخوردار است ، و هر حديثى را در باب مخصوص خود ذكر نموده است .
بعضى از محققين گفته اند: (روش مرحوم كلينى در ترتيب و تنظيم هر باب و عنوان ، اين است كه حديث درست و روشنتر را در اول هر باب قرار داده و سپس احاديث ديگر را ذكر نموده است ، و همه احاديث جز اندكى - را با سلسله سند، تا به امام معصوم (ع ) برسد، ذكر مى كند.
به هر حال ، اين كتاب در اين جهت نيز، داراى اتقان و استحكام ويژه اى است و دانشمندان را در راه وصول به امور مختلف دينى ، كمك و راهنمائى قابل توجه مى كند.
براستى ؛ هزاران درود و آفرين بر روان پاك تيزبين آيت الحق ، عالم بزرگ و زاهد سترگ جهان اسلام ثقة الاسلام (شيخ محمد بن كلينى ) (رضوان خدا بر او) باد، كه با زحمات طاقت فرساى بيست ساله خود، كتابى جاويدان از خود به يادگار گذاشت ، كه تا قيامت ، زنده و در سطح اعلا قرار دارد، كتابى كه يكى از مدارك مهم (نهج البلاغه ) است ، كتابى كه مانند آبشار زلال و پر آب و شيرين ، از قرن سوم تاكنون ، همواره كام تشنگان علوم آل محمد(ص ) را سيراب كرده ، و چون خورشيدى تابان است كه بر تارك فرهنگ ناب اسلام مى درخشد، و علماى برجسته از آبشخور صاف آن بهره مند شده اند، و چون پروانه در حول اين شمع و مشعل روشن الهى ، بوده اند، و از اين خرمن فضل و كمال ، خوشه ها چيده اند.
كتاب حاضر
اين كتاب ، چنانكه از اسمش پيدا است ، (داستانهاى اسلامى از اصول كافى ) است ، كه شامل 458 داستان از داستانهاى : عقيدتى ، فرهنگى ، اخلاقى ، اقتصادى ، سياسى ، و ساير رشته هاى علوم اسلامى از كتاب اصول كافى است ، كه به قلم روان فارسى ، براى عموم مردم ، نگاشته شده ، تا ساير مردمى كه در سطوح مختلف هستند بتوانند از خرمن فيض كتاب كافى ، بهره ببرند، و درسهاى سودمند اخلاقى و علمى اسلامى را بياموزند، و در حقيقت اين كتاب ، سيرى در كتاب شريف اصول كافى است همانند سير قايق نشينى كه در گستره اقيانوسهاى زيباى جهان ، به سياحت مى پردازند و از مواهب آن بهره مند مى شود(5)
كتاب اصول كافى ، در دو جلد (به قطع وزيرى ) در چاپهاى مختلف ، منتشر شده است ، كه شامل هشت كتاب ذيل مى باشد:
1- كتاب العقل و الجهل (پيرامون بينش و شناخت ، و جهل و ناآگاهى ).
2- كتاب فضل العلم (برترى و امتياز علم و دانش ).
3- كتاب التوحيد (پيرامون خدايابى و خداشناسى ).
4- كتاب الحجة (پيرامون نبوت ، ولايت و امامت ).
5- كتاب الايمان و الكفر (پيرامون مطالب مختلف در رابطه با ايمان و كفر، ثواب گناه ، و امور اخلاقى ).
6- كتاب الدعا (پيرامون دعا و نيايش ).
7- كتاب فضل القران (پيرامون قران ، از نظرات گوناگون ).
8- كتاب العشرة (پيرامون آئين زندگى و روابط اخلاقى ).
اين كتاب شامل 458 داستان از داستانهاى برگزيده از اصول كافى است (با توجه به اينكه اصول كافى ، دو جلد و محتوى هشت كتاب مذكور است .)
از آنجا كه داستانها، از كتاب ارزشمند و اصيل (اصول كافى )، حقيقى و سازنده است ، و از آنجا كه اميرمؤ منان على (ع )فرمود: (روحوا انفسكم ببديع الحكمة ، فانها تكل الابدان فانها شكل الابدان .)
(جان و روان خود را با شگفتيهاى رحمت ، آرامش دهيد، زيرا جانها همانند تن ها، خسته مى شوند) (اصول كافى ، ج 1،ص 48).
و از آنجا كه اين داستانها از سرچشمه هاى وحى گرفته شده و سرشار از حكمتهاى پرمحتوا است و روح و روان را شاداب مى نمايند، توصيه مى شود با دقت به درسهاى اين داستانها توجه كنيم .
جالب اينكه : اين داستانها، در اين كتاب به ترتيب موضوعى - نه طبق ترتيب كتاب اصول كافى - ذيل دوازده عنوان گردآورى شده است . (6) مثلا داستانهايى كه درباره توحيد يا امام على (ع ) است در يكجا پشت سر هم با ذكر مدارك در پاورقى ، قرار گرفته است ، تا دريافت مطالب ، براى عموم ، به طور آسان ، حاصل گردد.
لازم به تذكر است كه براى روشن شدن داستانها، گاهى به عنوان توضيح ، مطالبى در آغاز داستان يا آخر آن و گاهى در وسط داستان در ميان پرانتز، يا دو قلاب () از نگارنده افزوده شده كه از متن (اصول كافى )نيست ، و ضمنا اندكى از داستانها به خاطر اينكه پيامى نداشتند در اينجا ذكرنشد.
اميد آنكه اين كتاب ، مجموعه اى مفيد و عالى و جالى بوده ، و يك راهگشاى كليدى به سوى درياى معارف پيامبر اسلام (ع )و خاندان گرامش ‍ (عليهم السلام ) باشد.